سال غربت کتاب

یالطیف

مطلبی خواندنی در صفحه نسل سوم روزنامه کیهان (منتشره امروز) به قلم حسام الدین مطهری. پیشنهاد می کنم مشتری صفحه نسل سوم کیهان باشید.

-------------------

کتاب در سال 88، در عین پرآوازگی، غریب تر از سال های پیشین دهه 80 بود. و در این پرآوازگی و غربت، «سیاست» نقشی تعیین کننده داشت. با آغاز فروردین 88، گمانه زنی های سیاسی برای آمدن و نیامدن نامزدهای انتخاباتی آغاز شد و این هیجان سیاسی، با برگزاری انتخابات قوت گرفت و با رخداد حوادث پس از انتخابات تا همین حالا که این قلم می چرخد و می خواهد از کتاب بگوید، ادامه یافت. چنین شد که «کتاب» در میان بحث و گفتگوهای تند سیاسی بی رونق شد. محافل ادبی کم فروغ شدند و جوایز ادبی بیش از هرچیز تحت تأثیر حوادث سیاسی قرار گرفتند.
در همین سال بود که اگر اقبالی به کتاب می شد، بر اساس نطقی، حرفی و قولی، همه سیاسی بود. در همین سال بود که برخی از نامزدان دریافت جوایز ادبی، به دلیل مخالفت سیاسی، با برگزارکنندگان آن جوایز بنای دعوا گذاشتند و گفتند: «نه جایزه تان را می خواهیم و نه داوری تان را!»
این همه تأثیر، در دیدار رهبر فرهیخته انقلاب با فعالان فرهنگی دفاع مقدس نیز دیده شد. آن جا که نویسندگان صاحب نام عرصه دفاع مقدس حاضر بودند، اما حکایت برخی شان حکایت «حدیث حاضر غایب» بود. البته عذر ما را بپیذیرید که این چندسطر هم به دام سیاست افتاد و بوی سیاسی گرفت. بگذریم؛ بگذار از کتاب بگویم.
امسال، سال اظهار نظرهای مختلف درباره برگزاری نمایشگاه کتاب تهران در محل مصلا بود. در آغاز سال، وقتی کار نمایشگاه تمام شد، رئیس سازمان آتش نشانی تهران با انتشار یادداشتی از خطر برگزاری مجدد نمایشگاه در محل مصلا گفت و هشداری به شدت جدی به مسئولان معاونت فرهنگی ارشاد داد. مدتی بعد معاون فرهنگی این چنین هشدارهایی را به «مزاح» تشبیه کرد، اما کمی که گذشت رفتارهای معمول، روند تغییر گرفت و تا آن جا که مدتی پیش، وزیر و معاونش، به اتفاق، خبر از برپایی نمایشگاه زیر چادرهای بزرگ نمایشگاهی در محوطه مصلا را دادند. و این، یعنی جدی گرفتن هشدارها بعد از چندسال!
امسال، عرصه آزمودن فرمول های تازه تبلیغ کتاب برای برخی ناشران بود. برخی، آموختند که برای فروش بالا، باید دست به دامان افراد و اعمالی کاملاً بی ارتباط با کتاب شد! و این چنین، کتابی خوب - که آن قدر قابلیت فروش داشت که نیازی به توصیه فلان بازیگر و کارگردان سینما نداشته نباشد- آن قدر توی هزارتوی روش های تبلیغاتی دست مالی شد که از چشم برخی افتاد. در این میان، دروغ هایی پرداخته شد که به هیچ وجه در شأن آن قبیل کتاب ها نبوده و نیست. 
امسال برخی آموختند که برای حفظ وجهه خود، باید سکوت کرد و از هیچ چیز نگفت. برخی دیگر نیز دانستند که برای کسب وجهه، باید فریاد زد و چیزهایی گفت! امسال سال آزمودن نویسنده ها و کتاب ها هم بود. کتاب ها و نویسندگانی که از هیجان سیاست 88 به هیچ وجه به دور نماندند. چنان که هیچ کس و هیچ چیز به دور نماند.
امسال سال عجایب در داوری و برگزاری جوایز ادبی هم بود! از جایزه ای خصوصی خبر می رسید که نویسنده ای که کتاب اولش هنوز از اشتعال تنور نشر، گرم است امتیاز داوری می گیرد و به داوری آثار کسانی می نشیند که به قاعده سن و سال داور، سابقه نوشتن دارند. از بررسی فهرست داوران و برگزارکنندگان و حامیان مالی و برگزیدگان جایزه ای دیگر بر می آمد که برگزاری جایزه ادبی در این کشور، دست کمی از «خاله بازی» ندارد. من می شوم داور، تو حامی، تو برگزارکننده و تو هم برگزیده! دست همه که در روزنامه ها و نشریات باز است و بنابراین، خودمان می گوئیم و خودمان فریادش می زنیم.
از جوایز دولتی هم خبر می رسید که 15 روز مانده به اعلام اسامی برگزیدگان، می توان فهرست داوران را کن فیکون کرد و به هیچ وجه به روی مبارک خود نیاورد!
امسال به ما فهماند که جامعه کتاب نخوان، تاریخ را زود از یاد می برد و مجال به تحریف کنندگان تاریخ می دهد. و این هشداری بود به ما نسل سومی ها تا بخوانیم و خوب بخوانیم و خوب به خاطر بسپاریم.
امسال بر خلاف دوره های قبل، دبیر جایزه کتاب سال، بلافاصله پس از اتمام مراسم اعطای جوایز معرفی شد و او نیز در کم تر از یک روز مصاحبه کرد و گفت: اسامی داوران را اعلام می کنم.
امسال آن سالی بود که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم اختتامیه جشنواره شعر فجر از معاون فرهنگی اش خواست تا در اعطای مجوز به کتب شعر بیش تر دقت کند. امسال سال برگزاری پرحاشیه ترین جشنواره شعر فجر بود. سالی که داوران، دبیران، برگزارکنندگان و اهالی رسانه را بدجور توی روی هم براق کرد. با چه نیّتی؟ خدا می داند.
امسال آن سالی بود که همه چیز حتی کتاب، از شکم سیاست زاده شد.